Dünyada Dolgu Sistemi ile Yapılan Tek Kale-şehir : SİLVAN

SİLVAN KALESİ

Mevcut bilgilere göre Silvan Kalesi iki surla çevrili dörtgene yakın
bir şekildedir. Kapsadığı alan doğudan batıya 600 Metre kuzeyden
güneye 500 metredir. Yaklaşık 2200 Metre uzunluğunda olan Silvan
Kalesinin surlarında 50 burç ve kule vardır.

Roma-Bizans devrine ait olduğu sanılan ve Kuruluş tarihi kesin olarak
bilinmeyen Silvan kalesi Helenistik ve orta çağın en önemli merkezlerindendi.

Tarihteki etkin ve uzun serüveninde yıkımlar ve onarımlar yaşayan Silvan
Kalesi M.S. 410 yılında bir başka kurucusu olan tıp ve din adamı
Mar Maruthas tarafından II. Şapur zamanında yapılan savaşta İran'da
şehit düşen 40 Hıristiyan şehidinin kemiklerini getirip büyük
bir merasimle Silvan'a gömdürmesinden dolayı önem kazanmıştır.
Bizanslılar bundan dolayı Silvan'a şehitler şehri anlamına gelen
Martyropolis adını vererek bu adı resmen kullanmışlardır.
Kaleye bu dönemde de onarımlar ve eklemeler yapılmıştır.
İki sur ile çevrili Silvan Kalesi VI. Yüzyılda Bizans İmparatoru
I. Justinianus zamanında esaslı bir şekilde onarılmış ve surlar son
şeklini almıştır. M.S.532 yılında tekrar eski heybetine kavuşan bu
kale şehir yeni kurucusu Justinianus'un adını alarak Justinianopolis
adıyla Bizans'ın en önemli garnizon merkezi olarak tarihteki yerini alıyordu.

Müslümanlar döneminde Silvan'ın ortaçağın en parlak ve en gelişmiş
kentlerinden biri olan Silvan, Hamdaniler, Mervaniler, Artuklular ve
Eyyubiler zamanında tarihte önemli bir rol almış, bu dönemde Kale-şehir
yeniden yapılırcasına onarılmış, kaleye yeni burçlar ve surlar eklenmiştir.
Meyafarkin Eyyubileri yönetiminde iken Moğolların saldırısı sonucu
1258-59 yıllarındaki 2 yıllık kuşatmadan sonra kale-şehir tamamen
tahrip edilmiştir.

Silvan kalesinin çeşitli burç ve kapılarında yapım ve onarım kitabeleri vardır.
Bu kitabeler surlara hareketlilik kazandırmakta bu da kalenin
geçirdiği dönemler hakkında bilgi vermektedir.
1899 tarihinde Silvan bölgesinde araştırma yapan Lehmann Haupt , Silvan
kalesinin kuzey kapısı yıkıntıları arasında sağlam kalmış bir duvarda rast
gele konmuş ve eski Yunanca yazılmış kitabeler görmüş ve yayınlamıştır.
Lehmann Haupt, kitabenin M.S.4. yüzyıla ve Ermeni bir valiye ait
olduğu görüşündedir.
1944 yılında kaleyi inceleyen Süleyman Savcı, Silvan Kalesi hakkında
şu bilgileri verir.
Yer yer görülen tamir ve kitabelerin işaretine göre iç içe birbirini
çemberleyen her iki surun istila sadmelerine uğradığı anlaşılıyor. İlk
inşaat zamanından kalıp tamir görmeyen burçlarla duvarları hep
aynı tarzda yapılmıştır. Burçların dıştan uzunlukları, 10.5 metre ve
enlileri de 7 metre kadardır. Yükseklikleri ise 25 metreyi geçmekte ve
genellikle iki burcun arasında birer destek duvarı bulunmaktadır.
İki burcun arasındaki mesafe 20 metreden fazladır. Burçlar genellikle
tahribe uğramıştır. Bir kaçı müstesna olmak üzere ikinci katları da
tamamen yıkıktır.
Surun taşları Malta taşına benzeyen beyaz sert bir cins taş olup muntazam
yontulmuştur. Yüksek suru çevreleyen ikinci dış sur daha fazla tahrip
edilmiştir. İyi bakılınca öteki ile paralel yürüdüğü görülür. Bir çok
burcun ev haline getirildiği görülür. Zengin aileler burçların üzerine
yeniden birer ev inşa ederek ikametlerine elverişli bir duruma getirmişlerdir.
Bunlara Sadık Bey Kasrı ve Azizoğulları Konağı iyi birer örnektir.
(2000 D.bakır S:129-131) Nejat SATICI

KALE KAPILARI

Silvan Kalesinden kolayca dışarı çıkabilmek için dokuz kapısı varmış.
Bunlardan dördü güneyde,ikisi kuzeyde,ikisi batıda,biriside doğuda
bulunmaktadır.Bir kısmı tamamiyle ve bir kısmının da sağı solu, eşi
veya lentosu mevcuttur. Kapılara özel bir güzellik ve yine özel bir
önem verildiği,bir kısmınında kitabelerle süslendiği göze çarpmaktadır.
Hele Kulfa kapısının zarafeti ve kitabesindeki yazının mükemmeliyeti
ve süsü insanı büyülemektedir. Bugün mevcut kapılardan yalnızca şunların adı
bilinmektedir. Kuzey batı köşesinde Boşat Kapısı, batı surlarına
doğru Meyhane kapısı, Batı güney köşesinde Diyarbakır Kapısı, güneyde
Aşağı mahalle kapısı, güneydoğuda Bırcuşah kapısı, doğuda ise Kulfa Kapısıdır.

KULFA KAPISI
Silvan'da bilinen kapıların en ünlüsüdür. Kalenin Doğu tarafında,
Gazi Caddesine yaklaşık 50 M. uzaklıktadır. Kitabesindeki yazının
mükkemeliyeti insanları büyüleyecek güzelliktedir.

AŞAĞI KAPI (DERİ JER)
Aşağı kapı olarakta bilinen kapı yerden yüksek olarak yapılmış olup
bu kapıdan asma merdivenlerle kaleye giriş yapıldığı sanılmaktadır.
Altıbulak (Kaniya Derge) çeşmesinin yanındadır. Yerden yüksek olduğu için
yakın zamanlarda yapılan merdivenler sayesinde şehre giriş yapılabilmektedir.

DİYARBAKIR KAPI
Silvan Kalesinin batısındadır. Gazi Caddesi paralelinde olup sur içindeki
yolun sonundadır. Eski PTT civarında olup Mer şimun(Mor Şemun) ziyaretinin
yakınındadır. Kapı, taş ve toprakla kapatılmıştır.

KÜÇÜK KAPI

Eski adı bilinmeyen kapı Silvan Kalesi'nin Güney-batı köşesindedir.
Eski Devlet Hastanesi yolu üzerindedir. Kaleden güneye doğru inilen
yokuşun sağ tarafında bir insanın rahatlıkla geçebileceği şekilde
yapılmıştır. Muhtemelen bahçelere inmek için yapılan bu küçük kapı
Diyarbakır kapı ile Mervani Çeşmesinin arasında kalmaktadır.

BOŞAT KAPISI
Kalenin Kuzeybatı köşesindedir. Sadık Beye ait kasrın giriş kapısı Boşat
kapısına bakmaktadır. Boşat Kapısı'nın sağlam hali.

MEYHANE KAPISI
Silvan kalesinin batısındadır. Ali ağa konağı ile Sadık Bey kasrının arasındadır.

BIRCU ŞAH KAPISI
Bırca Şah Kapısı,Silvan Kalesinin Güneyinde olup Azizoğulları konağının
yakınındadır. Şador Caddesinin açılmasından dolayı kısmen zarar görmüştür.
İçi taş ve toprakla doldurulmuş, kapı kapatılmıştır.

Bırcu Şah Kapısı'nın Sağlam Hali

Zembilfroş Burcu'nun son hali - Silvan Kalesi

SİLVAN'DAKİ KALELER

BAŞKA KALESİ

Silvan'a bağlı Altınkum Köyü yakınında sarp kayalar üzerinde inşa edilen Başka Kalesi,nin Mervani hükümdarı Nasrüddevle tarafından yapıldığı sanılmaktır. Başka Kalesi'de diğer kalelerimiz gibi altın arayıcıları tarafından tahrip edilmiştir. Kalenin doğu tarafı uçuruma bakmaktadır. Sağlam kalan ve batıya bakan yüksek duvarlarından biri günümüze ulaşmıştır.

BOŞAT KALESİ

Silvan'a bağlı Boyunlu köyünde bulunan Boşat Kalesi üzerinde bulunan I.Ardeşir'e ait kabartmasıyla ünlüdür. At üzerindeki I.Ardeşir'in arkasında ayakta duran bir insan figürü bulunmaktadır. M.S.226-395 tarihlerinde önemli merkezlerden olan ve daha sonra da önemini kaybetmeyen Boşat Kalesi, Roma ve Sasanilerin ortak eseridir.

HELDA KALESİ

Silvan'a bağlı Görentepe köyünde bulunan Helda kalesi'nin kimler tarafından yapıldığı belli değildir. Boşat kalesine yakın olan bu kale altın arayıcıları tarafından tahrip edilmiştir.

ŞEMREKH KALESİ

Silvan'a bağlı Deruni Köyünün yakınlarında olan ve Şemrekh mezrasında bulunan şemrekh kalesi yıkılmış durumdadır.kalenin kalıntıları vardır.

Bu kale ile ilgili birde hikaye vardır. İyilik ve adaletinden dolayı adil lakabını alan ve çok sevilen Nuşirevani Adil adında bir hükümdarın hüküm sürdüğü Şemrekh kalesinde halk bolluk ve bereket içinde yaşamaktadır. Kervanların uğrak yerlerinden biri olan şemrekh kalesinde birgün hükümdarın kardeşi ve arkadaşı kaleye gelen bazirganlardan birinin malını zorla elinden alırlar. Zor duruma düşen bazirgan çevredeki esnafa derdini anlatmış. Onlarda hükümdarlarının çok adil olduğunu eğer hükümdara çıkarsa sorununun çözüleceğini söylerler. Bazırgan huzura çıkarak durumu hükümdara anlatır. Hükümdar çok üzülür hazineyi bazırganın önüne sererek istediği kadar alabileceğini ve zararını temin edeceğini söyler. Bu durum bazırganı etkiler , hakkını aldıktan sonra hükümdarın misafiri olur. Ertesi gün Şemrekh'ı terk eder.Kaleden çıkınca iki kişinin kale kapısında asılı olduğunu fark eder. Asılanların hükümdarın kardeşi ve arkadaşı olduğunu anlayınca yaptığı şikayetten dolayı üzülür. Nuşirevani Adilin hükümdarlığı döneminde hiç kimseye zülüm yapılmadığı söylenir.

Bu hikaye Medayin şehrindeki Ünlü Kral Nuşirevanın hikayesiyle de benzeşmektedir.

SİLVAN'DAKİ KALE BURÇLARI

ZEMBİLFROŞ BURCU
Silvan'da ve bölgede en çok tanınan burçtur. Zembilfroş Burcu bölgemizde bilinen efsane aşka da konu olmuştur. Kalenin kuzeydoğusundadır.

Efsane aşk konu olan Zembilfroş Burcu civarı- Silvan

ASLANLI EYYUBİ BURCU
Eyyubi eseridir. Burcun üzerinde birbirlerine bakan aslan ile kaplanın arasında güneş kabartması bulunmaktadır. Üzerindeki kitabe Meyyafarıkin Eyyubileri hükümdarı Melik Evhad Necmeddin'e aittir.
Düzenle

MERVANİ BURCU
Silvan Kalesi'nin kuzeyindeki burcun üzerinde Mervani'lere ait bir kitabe bulunmaktadır. Şador Caddesi üzerinde bulunan burcun ön kısmı sağlam, güneye bakan sur duvarları ise yıkık durumdadır.

ARTUKLU BURCU

Kulfa kapısının kuzeyindeki burçlardan biridir. Silvan Kalesi'nin doğu tarafında bulunan burcun ikinci katı kısmen yıkıktır.

En büyük özelliği üzerindeki kitabe ve aslan kabartmalarıdır. Birbirlerine bakan kanatlı bir aslan ile kaplanın gövdesinin üzerinde kafaların birleştiği yerde aslan kafası yerine figür olarak insan başı kullanılmıştır. Figürün Herakles'i (Herkül) temsil ettiği rivayet edilmektedir.
Bir hükümdar veya Tanrı gücünü gösteren bu kabartma oldukça ilgi çekmektedir.
Kabartmaların yapım tarihi ve kimler tarafından yapıldığı veya nereden getirildiği belli değildir.
Bunun dışında burcun üzerinde iki aslan kabartması daha bulunmaktadır.

SELAHADDİN-İ EYYUBİ BURCU
Selahaddin-i Eyyubi Burcu, Silvan kalesinin sağlam kalan burçlarından biridir.
Burcun üst kısmında bir ev inşa edilmiştir.

BURCU ŞAH BURCU
Azizoğulları konağının bulunduğu yerdedir. Burcu Şah kapısı bu burcun yanında olup kalenin güneydoğusundadır.

Silvan Kalesi, Artuklu Burcu 3 Kalasa emanet...

Üstü Betonla Kaplanan Kale Burçlarından biri.

Silvan Kalesi, Dışkale burçlarından biri ve üzerine yapılan evler...

Silvan Kalesi, eve dönüştürülen içkaledeki burçlardan biri...

Silvan Kalesi, üzerinde ev yapılan içkaledeki burçlardan biri...